Μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις, η αρχαία Όλυνθος βρίσκεται χτισμένη στις ακτές του Τορωναίου Κόλπου στη Χαλκιδική, πάνω σε δύο λόφους που δεσπόζουν στην περιοχή. Η ονομαστή πρωτεύουσα των Χαλκιδέων, που από τις τελευταίες δεκαετίες του 5ου αι. π.Χ. και ως την καταστροφή της από τον Φίλιππο το 348 π.Χ., ήταν το σημαντικότερο οικονομικό-στρατιωτικό κέντρο της περιοχής. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο την πόλη την είχαν ιδρύσει οι Βοττιαίοι, που αρχικά ζούσαν στην Πιερία, αλλά τους έδιωξαν από εκεί οι Μακεδόνες στα μέσα του 7ου αι. π.Χ. και αυτοί κατέφυγαν στη Χαλκιδική. Ωστόσο οι Βοττιαίοι δεν φαίνεται να ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Ολύνθου, αφού η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε στον νότιο λόφο της αρχαίας πόλης λείψανα από έναν οικισμό της 3ης χιλιετίας π.Χ.
Η συστηματική ανασκαφική έρευνα ξεκίνησε από την αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή υπό τη διεύθυνση του καθηγητή D. Robinson, στο διάστημα μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων (δεκαετία του 1920). Στη διάρκεια τεσσάρων ανασκαφικών περιόδων ερευνήθηκε το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης και ήρθε στο φως ένα από τα καλύτερα δείγματα πολεοδομικού σχεδιασμού, χρησιμοποιώντας το ιπποδάμειο σύστημα, και οικιστικής αρχιτεκτονικής από την κλασική εποχή. Η έρευνα έδωσε σημαντικά νέα στοιχεία για τον καθημερινό βίο των αρχαίων Ελλήνων της υστεροκλασικής περιόδου.
[κείμενα Μ. Α. Τιβέριος-καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης]